E3 Kapsamlı Ortak Eylem Planına İlişkin UAEA Yönetim Kuruluna Yapılan Açıklamalar, Mart 2023

Başkan,

Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık adına, GOV/2023/8 sayılı son raporu için Genel Müdür Grossi'ye ve Teknik Brifingi için Genel Müdür Yardımcısı Aparo'ya şükranlarımızı sunarım.

E3, Ajans'ın İran'ın nükleer programına ilişkin objektif raporlamasını takdir etmekte ve Genel Direktör'ü İran'dan açıklama gerektiren tüm faaliyetler ve gelişmeler konusunda Kurul'u bilgilendirmeye çağırmaktadır. Ajans'ın özverili ve tarafsız çalışmaları, özellikle de İran'ın tesislerine yönelik denetimleri için şükranlarımızı sunarız.

Genel Müdür ve Başkan Yardımcısı Eslami arasındaki görüşmelerin ardından 4 Mart'ta İran'ın "gönüllülük esasına dayalı olarak" UAEA'nın "uygun doğrulama ve izleme faaliyetlerini daha fazla uygulamasına izin vermeyi" kabul ettiği bir Ortak Açıklama yapılması dikkat çekicidir. Ayrıca, GOV/2023/8 sayılı raporunda Genel Direktör, İran'ın Ajans tarafından yürütülen doğrulama faaliyetlerinin sıklık ve yoğunluğunun arttırılmasına rıza gösterdiğini belirtmiştir.

Nükleer programındaki ciddi ve giderek endişe verici tırmanış ışığında, İran'ı mutabık kalınan bu eylemlerin hızlı ve kapsamlı bir şekilde yerine getirilmesinden sorumlu tutma niyetindeyiz. Bu tür eylemler İran'ı 2015 yılında verdiği taahhütlerden daha da uzaklaştırmıştır. Genel Direktör şunları bildirmektedir:

• İran 5%, 20% ve 60% zenginleştirilmiş uranyum stoklarını daha önce görülmemiş seviyelere çıkarmaya devam etmiştir. Önemli yayılma kaygıları yaratan 60% zenginleştirilmiş uranyum stoku, nükleer patlayıcı cihaz üretme olasılığının göz ardı edilemeyeceği miktarın ötesinde, iki UAEA önemli miktarını aşmıştır.
• İran, gelişmiş modeller de dâhil olmak üzere önemli miktarlarda yeni santrifüj kademeleri kurmaya devam etmektedir. İran'ın Fordow Yakıt Zenginleştirme Tesisi'ne ilave gelişmiş santrifüjler ve kademeler kuracağına dair açıklamalarından özellikle endişe duyuyoruz; bu durum İran'ın daha önce gizli olan bu yeraltı tesisinde zenginleştirme kapasitesini önemli ölçüde arttıracaktır. İran'ın Fordow'da bir zenginleştirme programı yürütmesi için geçerli bir sivil gerekçe bulunmamaktadır zira tesis anlamlı bir sivil zenginleştirme faaliyeti için uygun değildir.
• Ayrıca, daha önce belirtilen uranyum metali üzerindeki önemli çalışmalar ve buna bağlı olarak kritik bilgilerdeki geri dönüşü olmayan kazanımlara ilişkin ciddi endişelerimizi de ifade ediyoruz. İran'ı uranyum metali üretimiyle ilgili daha fazla faaliyette bulunmamaya çağırıyoruz. Ayrıca, İran tarafından JHL'den beyan edilen doğal uranyum miktarı ile Ajans tarafından doğrulanan miktar arasında yaklaşık bir yıl önce tespit edilen tutarsızlıkla ilgili yeni bir sorun ortaya çıkmıştır. İran bu konuyu gecikmeksizin açıklığa kavuşturmalıdır.

E3, 83.7% U-235'e kadar zenginleştirilmiş uranyum HEU parçacıklarının tespit edildiği Fordow'daki son örneklemeden özellikle endişe duymaktadır. Bu bulgu, İran tarafından beyan edilen zenginleştirme seviyesiyle önemli ölçüde uyumsuzdur ve İran bunun iddia ettiği 'istenmeyen dalgalanmalardan' kaynaklandığına bizi henüz ikna edememiştir. İran'ı Ajans ile tam işbirliği yapmaya ve bu parçacıkların kaynağına ilişkin inandırıcı teknik açıklamalar sunmaya çağırıyoruz. 83.7% U-235 seviyesindeki bu benzeri görülmemiş zenginleştirme düzeyi, 60%'ye kadar yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum birikimi ve İran'ın zenginleştirme kapasitesini arttırmaya devam etmesinin yanı sıra ciddi bir tırmanış teşkil etmektedir. İran'da bu tür bir zenginleştirme için inandırıcı hiçbir sivil gerekçe bulunmamaktadır. Bu adım, İran'ın daha geniş kapsamlı nükleer programıyla birlikte, İran'ı silahlarla ilgili faaliyetlerde bulunmaya tehlikeli bir şekilde yaklaştırmakta ve nükleer programının yalnızca barışçıl amaçlara yönelik olduğu yönündeki iddialarını zayıflatmaktadır. Genel Direktörün bu konuda düzenli ve kapsamlı raporlama yapmasını destekliyoruz.

Ayrıca İran'ın UAEA'ya önceden bildirimde bulunmaksızın Fordow'daki santrifüj konfigürasyonunda yaptığı ve Ajans'ın 16 Ocak'ta gerçekleştirdiği saha denetiminden sadece saatler sonra uygulamaya koyduğu değişikliklere ilişkin derin endişelerimizi ifade ediyoruz. UAEA tarafından da teyit edildiği üzere, bu eylem İran'ın Kapsamlı Koruma Anlaşması kapsamındaki yükümlülüklerine aykırıdır ve Ajans'ın İran'ın nükleer tesislerinde etkin koruma tedbirleri alma kabiliyetini engellemektedir. Ayrıca, İran'ın revize edilmiş bir DIQ sağlaması ve FFEP'te Ajans'ın doğrulama faaliyetlerini artırmasını kolaylaştırmasının endişelerimizi tam olarak gidermediğini yinelemek isteriz. İran, 83.7%'ye kadar zenginleştirilmiş parçacıkların varlığının da gösterdiği gibi, 60%'nin çok ötesinde yüksek oranda zenginleştirilmiş malzemenin hızlı bir şekilde üretilmesine olanak tanıyan bir konfigürasyon kullanmaya devam etmektedir.

Genel Direktör raporunda İran'ın JCPoA'da mutabık kalınan izleme ve doğrulama faaliyetleriyle işbirliğini durdurma kararının, JCPoA'nın tam olarak yeniden başlatılması halinde bile Ajans'ın bilgi sürekliliğini yeniden tesis edemeyeceği anlamına geldiğini belirtmektedir. İran'ın Ajans'ın gözetim ve izleme ekipmanlarını sökmeyi tercih etmesi, Ajans'ın İran'ın nükleer programının barışçıl niteliğini güvence altına alma kapasitesi üzerinde zararlı etkilere sahiptir. İran'ı UAEA tarafından belirlenen tüm gerekli ekipmanları yeniden kurmaya ve JCPoA'da kararlaştırıldığı üzere nükleer programının izlenmesine ve doğrulanmasına izin vermeye çağırıyoruz. İran'ın AEOI ve UAEA arasındaki Ortak Bildiriyi zamanında uygulaması, UAEA'nın daha uygun doğrulama ve izleme faaliyetlerini yürütmesine imkan tanımak açısından büyük önem taşımaktadır. İran, İran'ın tırmanan eylemleri göz önüne alındığında giderek daha kritik hale gelen bilgi sürekliliğinin yeniden inşası için gerekli bilgileri Ajans'a sağlamak üzere gerekli adımları atmalıdır.

Başkan,

Genel Direktörün raporunda yer alan bulguların tamamı endişe vericidir: İran eşi benzeri görülmemiş ve ciddi nükleer tırmanışını sürdürmektedir. İran'ın JCPoA taahhütleriyle taban tabana zıt olan bu eylemleri için hiçbir inandırıcı sivil gerekçe bulunmamaktadır. Ajans tarafından bildirildiği üzere Fordow'da 83.7% U-235'e kadar zenginleştirilmiş uranyum HEU parçacıklarının bulunması önemli bir tırmanma adımıdır ve devam eden yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum birikimi gibi son derece ciddi endişelere yol açmaktadır. İran'ın nükleer faaliyetlerini arttırmaya devam etmesi, hem bölgesel hem de küresel güvenliğe açık bir tehdit oluşturan nükleer programının ardındaki saiklere ilişkin incelemeleri yoğunlaştırmaktadır.

Genel Direktörün bu konuda düzenli ve kapsamlı raporlama yapmasını kuvvetle destekliyoruz. İran'ın geçtiğimiz Mart ve Ağustos aylarında JCPoA Koordinatörü tarafından sunulan adil ve dengeli önerileri kabul etmeyip bunun yerine programını yoğunlaştırmayı tercih etmesinden derin üzüntü duyuyoruz. Bu durumun tüm sorumluluğu İran'a aittir. İran'ı nükleer tırmanışını derhal durdurmaya ve tersine çevirmeye ve hayati bir güven arttırıcı önlem olarak Ek Protokolü yeniden uygulayarak UAEA ile tam şeffaflığa izin vermeye çağırıyoruz. Ayrıca, Kapsamlı Güvenlik Tedbirleri Anlaşması uyarınca İran'ın Değiştirilmiş Kod 3.1.'i uygulamakla yasal olarak yükümlü olduğunu ve uygulamasını tek taraflı olarak değiştiremeyeceğini veya bundan çekilemeyeceğini hatırlatırız.

Başkan,

İran'ın ısrarlı ve tehlikeli nükleer tırmanışını ele almak için en iyi yaklaşım konusunda uluslararası ortaklarla istişarelere devam edeceğiz. Genel Direktörden Haziran ayındaki Kurul öncesinde Guvernörler Kurulunu bilgilendirmesini ve gerektiğinde daha erken güncellemeler sağlamasını talep ediyoruz; ayrıca bu raporun kamuya açık hale getirilmesini talep ediyoruz.

Teşekkür ederim.